تحقیق پیش بینی وقوع بحران مالی بازار سرمایه ایران با تکنیک تحلیل پوششی داده ها

پروژه تحقیقاتی و پایان نامه پیش بینی وقوع بحران مالی در بازار سرمایه ایران با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها ( بررسی مقایسه ای با مدلهای اسپرین گیت، آلتمن، اهلسون، زیمسکی، شیراتا)

چکیده

با توجه به تأثیرات درماندگی مالی شرکت ها بر روی گروه های مختلف ذینفع، همواره ارائه الگوهای پیش بینی درماندگی مالی یکی از جذاب ترین حوزه ها در تحقیقات مالی بوده است. در الگوهای پیش بینی موجود، عمدتاً نسبت های مالی به عنوان متغیرهای پیش بینی به کار گرفته می شوند. در این پژوهش کارایی شرکت ها که با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها محاسبه شده است، به عنوان متغیر پیش بین مورد توجه قرار گرفته است. به این منظور ابتدا الگویی با استفاده از این متغیر طراحی و برای بررسی بهتر نتایج، مدل های اسپرین گیت، آلتمن، اهلسون، زیمسکی و شیراتا، مورد توجه قرار گرفته اند. سپس مدل های مذکور با امتیاز کارایی طراحی گردیده و نتایج حاصل با نتایج اولیه مقایسه گردید. در این راستا 21 فرضیه تدوین شده است.

جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. نمونه آماری شامل 52 شرکت درمانده مالی و 52 شرکت سالم طی سالهای 84 تا 88 می باشد که به منظور دسته بندی شرکتها به دو گروه مذکور، از پیش فرض ماده 141 قانون تجارت استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که الگوی طراحی شده مبتنی بر امتیاز کارایی قابلیت پیش بینی وقوع بحران مالی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار را تا دو سال قبل از وقوع آن دارد. همچنین نتایج به دست آمده بهبود پیش بینی شرکت های درمانده را با ورود امتیاز کارایی به مدلها تأیید می کند، اما این بهبود چندان چشم گیری نیست.

مقدمه:

با افزایش شرکت ها و مؤسسات بازرگانی و ایجاد پیچیدگی در روابط اقتصادی و تجاری، وظایف امور مالی به صورت چشم گیری تغییر یافته است. تأکید دولت ها بر رشد اقتصادی به افزایش و گسترش بیش از پیش شرکت ها و مؤسسات کمک و این وظایف را پیچیده تر نموده است. ازسوی دیگر پیشرفت تکنولوژی و تغییرات محیطی وسیع باعث شتاب فزاینده اقتصادی گشته و به دلیل رقابت روزافزون مؤسسات، دستیابی به سود محدود شده و میل به ورشکستگی افزایش یافته است.

میزان وقوع بحران های مالی در جهان در سال های اخیر بیش از هر زمان است. در دو دهه ی اخیر ارقام و اعداد اقتصادی نشان دهنده ی افزایش بی سابقه ی میزان ورشکستگی هاست. وجود بحران های مالی در یک کشور شاخص اقتصادی مهمی است که توجه عموم را به خود جلب می کند. همچنین، هزینه های اقتصادی ورشکستگی نیز بسیار زیاد است. بنابراین، توانایی پیش بینی بحران مالی و جلوگیری از وقوع آن از اهمیت اساسی برخوردار است و از تخصیص نامناسب منابع کمیاب اقتصادی جلوگیری می کند. ارائه ی تعریفی دقیق از گروه های درگیر مسأله ورشکستگی بسیار مشکل است. اما می توان مدعی شد که مدیریت، سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و بستانکاران و نهادهای قانونی، بیش از سایرین تحت تأثیر پدیده ی ورشکستگی قرار می گیرند.

مدلها و روشهای پیش بینی وقوع درماندگی مالی و ورشکستگی

مدلها و روشهای زیادی در خصوص پیش بینی بحران مالی و جداسازی شرکت های سالم و ناسالم وجود دارد که در اینجا سعی شده تعداد جامعی از آنها ارائه گردد:

مدل بیور

تحقیقات بیور به ایجاد مدلی منجر شد که به مدل تک متغیره معروف است. بیور در سال 1966 یک مجموعه شامل 30 نسبت مالی را انتخاب کرد که به نظر او بهترین نسبت ها برای ارزیابی سلامت یک شرکت می باشند. سپس او نسبت ها را بر اساس چگونگی ارزیابی سازمان ها، در شش گروه نسبت های جریان نقد، نسبت های درآمد خالص، نسبت های بدهی به درآمد کل، نسبت های درآمد نقدی به درآمد کل، نسبت های درآمد نقدی به بدهی موجود و نسبت های بازده حاصل از فروش طبقه بندی کرد. بیور مدل خود را بر اساس چهار اصل تنظیم کرد:

1-سود نقدی یک شرکت احتمال ورشکستگی را کاهش می دهد.

2- جریان نقد خالص بالا که ناشی از فعالیت شرکت در بازار می باشد احتمال ورشکستگی را پایین می آورد.

3- میزان بدهی بالا احتمال ورشکستگی را بالا می برد.

4- نرخ بالای سود نقدی نیاز به هزینه های عملیاتی سرمایه احتمال ورشکستگی را بالا خواهد برد.

او از این اصول برای سنجش توانایی نسبت ها در پیش بینی ورشکستگی استفاده کرد. بیور برای این کار 79 شرکت ورشکسته و 79 شرکت غیرورشکسته را انتخاب کرد. سپس هر یک از 30 نسبت را در این شرکت ها مورد سنجش قرار داد. او در این تحقیقات به این نتیجه رسید که میزان اعتبار پیش بینی هر یک از نسبت ها متفاوت است. همچنین شرکت های ورشکسته نه تنها جریان های نقدی کمتری نسبت به شرکت های غیرورشکسته دارند بلکه مقدار ذخیره درآمد نقدی کمتری را نیز دارا می باشند.

در ضمن وی پی برد که اگر چه شرکت های ورشکسته سرمایه کمتری برای پوشش تعهدات خود دارند، ولی تمایل بیشتری به استقراض در مقایسه با شرکت های غیرورشکسته دارند. بیور در انتهای تحقیقات خود به این نتیجه رسید که ارزش هر نسبت در میزان اعتبار طبقه بندی شرکت ها در گروه های شرکت های ورشکسته و غیرورشکسته می باشد و میزان خطای طبقه بندی کمتر، نشان دهنده ارزش بالای هر نسبت می باشد.

طبق این اصول بیور شش نسبت که دارای کمترین نرخ خطای طبقه بندی می باشند شامل جریان نقد به کل دارایی، درآمد خالص به کل دارایی، کل بدهی به کل دارایی، سرمایه در گردش به کل دارایی، نسبت جاری و نسبت فاصله عدم اطمینان را معرفی کرد. به نظر بیور بهترین نسبت از میان نسبت های بالا، نسبت جریان نقد به کل بدهی است که خطای طبقه بندی آن حدود 13% برای یک سال قبل از ورشکستگی بود

فهرست مطالب

چکیده

مقدمه

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 مقدمه 4

2-1 بیان مسئله 5

3-1 اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق. 6

4-1 اهداف تحقیق. 8

1-4-1 اهداف اصلی. 8

2-4-1 اهداف فرعی(ویژه). 8

5-1 چارچوب نظری تحقیق. 9

6-1 مدل تحقیق و شیوه ی اندازه گیری متغییر ها 13

1-6-1 الگوی مبتنی بر تحلیل پوششی داده ها 15

2-6-1 الگوی اسپرین گیت: 16

3-6-1 الگوی آلتمن. 16

4-6-1 الگوی اهلسون. 16

5-6-1 الگوی زیمسکی. 16

6-6-1 الگوی شیراتا 17

7-6-1 الگوی اسپرینگیت با استفاده از امتیاز کارایی. 17

8-6-1مدل مبتنی بر الگویآلتمن با امتیاز کارایی. 17

9-6-1 مدل اهلسون با امتیاز کارایی. 17

10-6-1مدل زیمسکی با امتیاز کارایی. 17

11-6-1 مدل شیراتا با امتیاز کارایی. 17

7-1 فرضیات تحقیق: 17

8-1 متغیرهای عملیاتی تحقیق. 19

9-1 تعریف واژه ها و اصطلاحات.. 19

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق

1-2 مقدمه 24

2-2 تعاریف ورشکستگی. 25

1-2-2پریشانی مالی. 25

2-2-2 قابلیت نقدشوندگی ضعیف(درماندگی): 26

3-2-2 نکول: 26

4-2-2 ورشکستگی. 27

3-2مراحل درماندگی مالی. 27

4-2-هزینه های ورشکستگی. 28

5-2 تاثیرهزینه های ورشکستگی بر ساختار سرمایه 30

6-2 دلایل ورشکستگی. 32

1-6-2 دلایل برون سازمانی. 32

2-6-2 دلایل درون سازمانی. 33

7-2ابزارهای شناسایی عوامل ورشکستگی. 37

1-7-2تحلیل روند: 37

2-7-2تحلیل عملیات حسابداری. 37

3-7-2تحلیل مدیریت.. 39

8-2 انواع شکست.. 40

9-2 بررسی قانون ورشکستگی در ایران. 40

10-2بررسی قانون ورشکستگی در برخی کشورها 41

11-2 قوانین ورشکستگی و عجز از پرداخت دیون در دنیای امروز. 42

12-2تاریخچه بورس و اوراق بهادار در جهان. 42

13-2 تاریخچه بورس و اوراق بهادار تهران. 43

14-2 تعریف بورس اوراق بهادار. 45

15-2مروری بر انواع شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. 46

1-15-2 شرکت های سرمایه گذاری با سرمایه متغیر. 46

2-15-2 شرکت های سرمایه گذاری با سرمایه ثابت.. 47

3-15-2 صندوق های سرمایه گذاری غیرفعال. 47

4-15-2 شرکت مادر. 48

5-15-2 شرکت های فعالیت تنوعی. 48

16-2 مفهوم پیش بینی. 49

17-2 مفهوم تصمیم گیری. 49

18-2 پیش بینی مقدمه ای بر تصمیم گیری استفاده کنندگان اطلاعات مالی. 51

19-2فرض تداوم فعالیت.. 51

1-19-2استانداردهای حسابداری مربوط به فرض تداوم فعالیت.. 53

2-19-2 برقرار نبودن فرض تداوم فعالیت.. 54

20-2 تجزیه و تحلیل صورتهای مالی، نسبت های مالی و کاربرد آنها 55

21-2 ارزیابی تداوم فعالیت با کمک نسبتهای مالی و مدلهای پیش بینی ورشکستگی. 56

22-2 تحلیل پوششی داده ها 57

23-2 انواع مدلهای تحلیلی پوششی داده ها 58

1-23-2 مدل CCR.. 58

2-23-2 مدل BCC.. 59

24-2 مدلها و روشهای پیش بینی وقوع درماندگی مالی و ورشکستگی. 60

1-24-2 مدل بیور. 60

2-24-2 مدل آلتمن. 61

3-24-2 مدل دی کین. 64

4-24-2مدل اسپرینگیت.. 64

5-24-2مدل اوهلسون. 64

6-24-2 مدل زمیسکی. 65

7-24-2 مدل فالمر. 65

8-24-2 مدل CA-Score. 66

9-24-2مدل گرایس.. 67

10-24- 2مدل زاوگرن. 67

11-24-2 مدل SAF. 69

12-24-2 مدل Thai DA.. 69

13-24-2 مدلهای پیش بینی هوش مصنوعی. 70

14-24-2 درخت های تصمیم 72

15-24-2 الگوریتم ژنتیک (GA) 73

16-24-2 تئوری مجموعه فازی. 74

17-24-2 تحلیل پوششی داده ها 74

18-24-2 استدلال مبتنی بر مورد 75

19-24-2 مجموعه ناهموار. 76

20-24-2 روش ماشین بردار پشتیبان. 76

25-2 پیشینه تحقیق: 77

1-25-2 تحقیقات داخلی. 77

2-25-2 تحقیقات خارجی. 83

فصل سوم: روشاجرای تحقیق

1-3 مقدمه 92

2-3 روش تحقیق. 92

3-3 جامعه مطالعاتی. 93

1-3-3 معیار تعیین درماندگی مالی. 93

2-3-3 انتخاب شرکت های درمانده 94

3-3-3 انتخاب شرکت های سالم 94

4-3 حدود مطالعاتی. 94

1-4-3 قلمرو موضوعی. 95

2-4-3 قلمرو مکانی. 95

3-4-3 قلمرو زمانی. 95

5-3 روش و ابزار گردآوری اطلاعات.. 95

6-3 روش تجزیه وتحلیل داده ها 96

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

1-4 مقدمه101

2-4 تحلیل توصیفی متغیر هایتحقیق. 101

3-4 تجزیه و تحلیل استنباطی فرضیات پژوهشی. 102

2-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 2: 106

3-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 3: 110

4-3-4 تجزیه تحلیل و آزمونفرضیه 4: 114

5-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 5: 118

6-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 6: 121

7-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 7: 125

8-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 8 : 130

9-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 9: 133

10-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 10: 137

11-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 11 : 140

12-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 12: 143

13-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 13: 144

14-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 14: 145

15-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 15: 146

16-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 16: 148

17-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 17: 149

18-3-4 فرضیه تجزیه تحلیل و آزمون 18: 150

19-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 19 : 152

20-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 20: 153

21-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 21: 155

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

1-5 مقدمه 160

2-5 ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ها 160

1-2-5 فرضیه اول: 160

2-2-5 فرضیه دوم 161

3-2-5 فرضیه سوم 161

4-2-5 فرضیه چهارم 162

5-2-5 فرضیه پنجم 163

6-2-5 فرضیه ششم 163

7-2-5 فرضیه هفتم 164

8-2-5 فرضیه هشتم 164

9-2-5 فرضیه نهم 165

10-2-5 فرضیه دهم 166

11-2-5 فرضیه یازدهم 166

12-2-5 فرضیه دوازدهم 167

13-2-5 فرضیه سیزدهم 167

14-2-5 فرضیه چهاردهم 168

15-2-5 فرضیهپانزدهم 168

16-2-5 فرضیه شانزدهم 168

17-2-5 فرضیه هفدهم 169

18-2-5 فرضیه هیجد هم 169

19-2-5 فرضیه نوزدهم 170

20-2-5 فرضیه بیستم 170

21-2-5فرضیه بیست یکم 171

3-5 نتیجه گیری کلی تحقیق. 171

4-5 پیشنهادهایی مبتنی بر یافته های تحقیق. 172

5-5 پیشنهادهایی جهت تحقیقات آتی. 172

6-5 محدودیت های تحقیق. 173

پیوست ها

منابع و ماخذ

منابع فارسی

منابع لاتین

جداول

نمودارها

شکلها