مقاله بهداشت روان در جمهوری اسلامی ایران

مقاله بهداشت روان در جمهوری اسلامی ایران در 16 صفحه ورد قابل ویرایش 

بهداشت روان در جمهوری اسلامی ایران

دستاوردها و نیازها

واژه های كلیدی

بهداشت روان، تاریخچه، بلایای طبیعی

مقدمه

جمهوری اسلامی ایران كشوری پهناور با مساحت بیش از 1648000 كیلومتر مربع است و شامل 28 استان، 282 بخش، 724 قریه، و بیش از 2260 روستا است. جمعیت بیش از 60 میلیون نفر تخمین زده می‌شود با 4/50 درصد زیر سن 19 سال و 4/4 درصد بالای 65 سال. میزان رشد جمعیت 41/1 درصد می باشد. روند شهرنشینی رو به افزایش است تو 4/60 درصد جمعیت در مناطق شهری و 6/39 درصد در مناطق روستایی سكونت دارند. شهرهای بزرگ گسترش می یابند و تنها در تهران (پایتخت) ، بیش از 11 میلیون نفر زندگی می‌كنند. زبان رسمی كشور فارسی است و 6/99 درصد از جمعیت مسلمان هستند. شاخص های بهداشت عمومی در كشور بهبود یافته است و نیل به این دستاوردها مدیون سیستم مراقبت بهداشتی اولیه (PHC) می باشد. گسترش شبكه بهداشتی توسط نیروهای محلی به دور افتاده ترین نقاط كشور میسر شده و تغییرات عمیقی در برقراری و تداوم بهداشت جامعه بدنبال داشته است. مراقبت های بهداشتی نیز به دلیل افزایش منابع انسانی و توزیع مناسب آن بهبود یافته است. تعداد پزشكان در مقایسه با 47373 پزشك در سال 1369 به 90000 رسیده و تعداد تخت های بیمارستانی از 55368 تخت در سال 1358 به 96148 تخت در سال 1376 افزایش یافته است. خدمات سرپایی نیز در 65 كلینیك دولتی و 328 كلینیك خصوصی ارائه می‌شود.

در حال حاضر 735 روانپزشك مشغول به كار هستند و سالانه حدود 50 روانپزشك جدید فارغ التحصیل می‌شوند. 3/1 تخت روانپزشكی برای هر 10000 نفر وجود دارد كه از متوسط منطقه ای (8/0 برای 10000 نفر) بالاتر و از آمار 6/3 در آمریكا و 3/9 در اروپا بسیار پایین تر است. 25 دكترای روانشناسی بالینی، بیش از 389 كارشناس ارشد روانشناسی بالینی و 5000 كارشناس روانشناسی نیز، وجود دارند.

تاریخچه خدمات بهداشت روان

برای خدمات بهداشت روان در ایران، می توان چهار دوره قایل شد. دوره اول كه تا سال های 1320 ادامه یافت و دارالمجانین ها با شرایط بسیار نامناسب در تهران، همدان شیراز و اصفهان وجود داشتند. دوره دوم از سال های 1320 یعنی هنگامیكه دانشكده پزشكی در كشور تأسیس، و روانپزشكی به عنوان شاخه ای از طب مدرن منظور شد، آغاز گردید. تأسیس بیمارستان های دانشگاهی جدید و تدریجا ایجاد و رشد دپارتمان ها و بیمارستان های روانپزشكی و آموزش دستیاری روانپزشكی در سالهای 1340، حداقل در شهرهای بزرگ، منجر به بهبود مراقبت های ارائه شده برای بیماران روانپزشكی شد.

در سومین دوره كه سال های 1350 را شامل می شد، تلاش هایی در جهت دستیابی به مراقبت های بهداشت روان جامع، توسط انجمنی برای توانبخشی معلولین و خدمات بهداشت روان جامعه صورت گرفت. این امر توسط اولین معاونت وزارت بهداشت و تأمین اجتماعی انجام شد. وزارت متبوع اقدام به یك سری پژوهش های همه گیرشناسی و تأسیس تعدادی بیمارستان و مراكز روانپزشكی جدید در نقاط مختلف كشور نمود و آغاز به آموزش سطح بندی شده در روانپزشكی و روانپرستاری كرد. این برنامه های آموزشی و تحقیقاتی، پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، در انستیتو روانپزشكی تهران ادغام شد. چهارمین دوره از مهر ماه 1365، هنگامیكه برنامه ملی بهداشت روان (NPMH) توسط یك تیم چند رشته ای (MULTIDISCIPLINARY) از متخصصین طرح و توسط دولت پذیرفته شد، آغاز گردید. استراتژی اصلی، ادغام فعالیت های جدید در یك سیستم مراقبت های بهداشتی اولیه كارآمد بود.

ادغام بهداشت روان در سیستم مراقبت های بهداشتی اولیه

از سال 1367 تا 1369 یك پیش مطالعه (Pilot study) موفق در شهركرد و شهررضا در مركز جمهوری اسلامی ایران انجام شد كه نشانگر افزایش قابل ملاحظه دانش بهداشتكارها و بهبود مهارت های بیماریابی در مقایسه با مناطق شاهد بود متعاقب آن، حركت هایی در كشور صورت گرفت كه منجر به گسترش سریعتر برنامه شد. برخی عوامل كه منجر به این تسریع شدند، عبارت بودند از :

        §  ایجاد واحد سلامت روان در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی

        §  اعلام بهداشت روان به عنوان نهمین جزء مراقبت بهداشتی اولیه

        §  تشكیل كمیته مشورتی بهداشت روان كشوری كه اعضای آن هیئت علمی دانشكده های پزشكی بودند.

        §  تهیه آیین نامه های آموزشی برای تمام سطوح ارائه بهداشت (1367)

        §  بازنگری ها و كارگاه ها درباره برنامه كشوری (1370) و متدولوژی تحقیقات بهداشت روان (1372)

        § بزرگداشت سالانه هفته بهداشت روان در مهر ماه از سال 1364

        § ارتقاء آگاهی سایر كاركنان بهداشت از طریق كارگاه ها، سمینارها و كنفرانس‌ها

        §  ارتقاء‌ آگاهی عمومی در مورد بهداشت روان از طریق رسانه ها.

دستاوردها

توسعه دوازده ساله طرح ادغام بهداشت روان در مراقبت های بهداشتی اولیه منجر به بهبود بسیار زیاد در استقرار سرویس های بهداشت روان شده است. تعداد مراكز بهداشتی بخش ها كه در آن طرح ادغام انجام شده در سال 1380 به 234 مركز افزایش یافت (84% از مراكز در دسترس). تعداد مراكز بهداشتی شهری و روستایی كه در آن طرح ادغام بهداشت روان در PHC انجام شد، به 2417 مركز (54 درصد از مراكز موجود) رسید. تعداد خانه های بهداشت كه در آن بهداشت روان در سیستم PHC ادغام شد، به 10000 افزایش یافت (70 درصد خانه های بهداشت موجود). علاوه بر این تعداد افراد در نواحی روستایی كه توسط این طرح پوشش داده شدند به 15626729 نفر (63 درصد) و در مناطق شهری به 4568301 نفر (8/10) و در مجموعن به 20195130 نفر (1/30 درصد) بالغ شده است.

بهداشت روان در بلایای طبیعی

جمهوری اسلامی ایران در معربض زمین لرزه و سیل قرار دارد. بلایای طبیعی موجب شمار بسیاری ناتوانی و مرگ می‌شوند و سالانه خسارات اقتصادی زیادی به بار می آورند.

عمده تاكید سیستم بهداشتی ما در گذشته معطوف به كاهش مرگ و میر و صدمات جسمی ناشی از بلایای طبیعی بوده است. در حال حاضر چنین حوادثی منبع قابل توجه استرس برای بازماندگان است و سبب عوارض پابرجا و جدی روانپزشكی می‌شود. اخیرا فعالیتهای مشترك وزارت بهداشت، درمان و آموزش پرشكی ، وزارت كشور و جمعیت هلال احمر منجر به یك سری برنامه های وابسته به سلامت، مشتمل بر بهداشت روان شده است.

متعاقب یك مطالعه جامع كه تأثیر مواجهه  با زمین لرزه بر سلامت روان و ارزیابی نیازهای بازماندگان و نجات یافتگان را مشخص كرده بود، یك برنامه ملی مداخلات بهداشت روان در بلایای طبیعی طرح شده است. متون آموزشی تهیه شد و اولین گروه امداد گران مطابق با آن آموزش داده شدند. به كارگیری طرح در سطح وسیع در مقیاس سال های آتی انتظار می رود.

پیشگیری اولیه

پیشگیری از خودكشی در چهار استان مورد مطالعه است. در سال های 1387 و 1379 دو كارگاه برای سازماندهی برنامه برگزار شد و پس از آن 15 كارگاه دیگر در اطراف شكل گرفت. ابزارهای آموزشی برای تمام سطوح آماده، و آموزش داده شد. پیش مطالعه انجام شده برای اولین بار در آینده نزدیك ارزیابی خواهد شد.

پیشگیری از وابستگی مواد قبلا توضیح داده شد. در آینده، پروژه های بیشتری درباره پیشگیری از عقب ماندگی ذهنی و صرع مورد لزوم است. گرچه هم اكنون بخشی از آن توسط اقدامات پیشگیری بهداشت عمومی پوشش داده شده است.